Mia Couto, “Chiếc tẩu của Felizbento”

Thời gian đọc: 5 phút

Mọi câu chuyện đều giả vờ là thật. Nhưng từng từ chỉ như làn khói thoảng qua, quá nhẹ chẳng thể bám vào thực tại. Mọi sự thật đều mong ước được trở thành một câu chuyện. Sự thật ước mơ biến thành từ ngữ, hương thơm, đặng thoát khỏi thế giới này. Trong trường hợp này ta sẽ thấy rằng chỉ qua tấm màn phù phép mà câu chuyện và sự thật mới có thể hợp nhất. Những gì tôi sắp kể ra đây diễn ra ở một vùng đất yên bình, nơi ngày Chủ nhật nhiều hơn những ngày còn lại trong tuần.

Mặt đất nơi ấy vừa mới hoài thai, vẫn còn vẻ tươi mới. Hạt giống sinh trưởng rất tốt, màu xanh phủ khắp vùng đất phì nhiêu. Cuộc sống bám chặt lấy thời gian, cây cối vươn cao thân mình. Nhưng một ngày kia, chiến tranh ghé đến, có thể mang theo chết chóc muôn hình vạn trạng. Từ ấy tất cả đổi thay, cuộc sống chỉ hứa hẹn cái chết.

Các vị quan chức từ quốc gia mau chóng được cắt cử đến nơi. Những người đại diện của thủ đô luôn hành động rất nhanh khi vắng xa quê nhà. Họ báo cho những cư dân còn sống hãy mau chóng rời khỏi đây, từ cư dân miền đất ấy thành những kẻ tha hương. Vì lý do an ninh. Họ gọi từng người, không thứ tự chữ cái. Và rồi đến lượt Felizbento. Lão già nghe tiếng gọi, bộ mặt vẻ nghi nghi hoặc hoặc như con ếch nuốt chửng con rắn. Lời đáp duy nhất của lão là một tiếng thở dài. Lão cứ đứng nguyên tại chỗ, cuộn tròn mảnh tâm hồn mình. Những người khác cứ thế cô lại rồi gói gọn vào sau những thùng xe tải. Felizbento vẫn đứng chôn chân. Một vị trong đám quan chức nắm được tình hình, lệnh cho lão nhanh chân. Ra đi, như những người khác.

– Lão già không nghe lệnh à? Đi đi chứ.

Felizbento khoác lên mình thêm một lớp im lặng thứ hai, chà chân nọ vào chân kia. Có phải lão đang đánh cho sáng bóng đôi chân trần? Hay lão đang trỏ về phía mặt đất, nơi duy nhất lão từng sống? Lão luôn im lặng chẳng nói về nỗi niềm của mình, điều ấy phần nhiều là bởi tính kiên nhẫn hơn bởi tuổi tác. Sau cùng, lão trỏ về phía cánh rừng mờ xa và bảo:

– Nếu phải đi, tôi sẽ mang theo tất chỗ cây đằng kia.

Vị quan chức quốc gia nhẫn nại bảo rằng trong tuần họ sẽ trở lại đưa ông đi, dù có phải dùng bạo lực. Rồi họ quay đi.

Ngày hôm sau, ông lão bắt tay vào việc đào cây, nhổ đến tận rễ. Lão bắt đầu từ cái cây thiêng trong sân. Lão làm việc rất cẩn thận, đào đến đâu bóng tối mở dần toang hoác đến đó. Để đào được đến đáy, lão dùng loại đèn dầu lão từng mua từ Johannesburg. Và cứ thế theo thời gian trôi, lão chậm rãi làm việc của mình.

Vợ lão thất vọng chỉ ra sự bất nhất trong hành động của lão. Hỏi Felizbento thì chẳng bao giờ ích gì. Quần áo người chết có bao giờ còn nhăn được nữa. Sự ngang bướng của một lão già thì chẳng thể nào lay chuyển được. Người vợ đứng bên cửa sổ như chiếc đồng hồ đã ngừng chạy. Trong bóng tối của đêm, bà lão chỉ trông thấy chuyển động của ngọn đèn mà dường như đang trôi lơ lửng chẳng bàn tay nào cầm nắm.

Trong cơn buồn phiền, bà lão vạch ra một kế hoạch. Bà tự dâng mình, như cái thời mà cơ thể họ tin chúng không biết giới hạn là gì. Bà thọc sâu vào phía sâu trong tủ quần áo, nơi ngay cả gián cũng không dám bén mảng tới. Bà lấy chiếc váy hoa và đôi giày cao gót. Rồi bà chờ ông trong đêm, váy sống và mùi hương để nhử ông. Bà vẫn nhớ lời Felizbento những ngày xưa:

– Hẹn hò bên nhau chẳng lúc nào cho bằng khi đêm đến.

Những ai từng hẹn hò nhiều thật nhiều đều biết đến sự ấm áp của đêm, chiếc giường êm ái nhất trong những chiếc giường. Đêm đến, sinh vật chuyển mình. Ban ngày chỉ phô ra những khiếm khuyết của thế giới: những nếp nhăn và bụi bẩn, dưới ánh sáng mọi thứ đều sáng tỏ. Ban đêm, mắt ta trông nhiều hơn, nhưng lại thấy ít hơn. Mỗi sinh vật hé lộ mình bằng chính ánh sáng tự thân phát ra. Và đêm ấy, bà tỏa ra một thứ ánh sáng trong rõ mềm mại như trăng.

Felizbento trở về sau ngày làm việc mệt nhọc, liếc nhìn người vợ. Ông như thể con cá voi mắc cạn, như thể đã lạc mất dòng nước đưa ông đi trên hành trình của mình. Bà tiến về phía ông, chạm vào cánh tay ông. Bà xuất hiện với sự tự chủ tuyệt đối: một vẻ đẹp không thể chối từ.

– Ở lại với em đêm nay. Quên những cái cây đi Felizbento.

Lão vẫn ngần ngừ, chếnh choáng. Bà vòng tay quanh ông, những ngón tay như trườn bò trên người ông. Felizbento thấy mình như nước bên trong một con cá. Đó là gì nhỉ? Linh hồn ấy có thuộc về thế giới này chăng? Chính khi ấy đôi giày cao gót của bà vô tình giẫm lên bàn chân trần của chồng. Như thể chọc cây kim vào quả bóng bay. Lão nông dân lùi bước, kiên quyết. Với cây rìu trong tay, lão lại bước vào đêm.

Một ngày nọ, Felizbento ngoi lên bảo vợ lấy bộ vét ra, chuẩn bị quần áo, là lượt bộ trang phục. Lần cuối lão mặc bộ đồ nghiêm chỉnh ấy đã hơn ba mươi năm rồi. Đôi giày giờ đây không còn vừa chân. Bàn chân giờ cũng mang dáng hình kỳ quái. Kỳ thực chẳng đôi giày nào vừa đôi chân ấy nữa.

Dầu vậy ông vẫn cứ đi đôi giày cũ, chỉ che được nửa bàn chân, gót chân kéo theo sau. Ông lê chúng khắp sàn, như thể để bàn chân đừng rời khỏi dấu chân mình. Rồi ông bước, như ngọn lau oằn mình trước gió, trong thứ tuổi thơ mà ta chỉ có thể tìm thấy nơi tuổi già. Ông đặt chân lên mặt đất, và chỉ một lần duy nhất, ông quay lưng lại. Không phải để nói lời tạm biệt, mà để mò mẫm tìm trong túi một thứ ông đã bỏ quên. Đó là chiếc tẩu hút! Ông lần mò khắp túi quần túi áo. Ông lôi ra chiếc tẩu, lật qua lật lại dưới áng sáng chập chờn của ngọn đèn. Rồi, bằng một cử chỉ chán nản, ông quẳng chiếc tẩu đi. Như thể vứt bỏ cả cuộc đời mình.

Chiếc tẩu nằm đó, xa xôi, quên lãng, nửa thân chôn mình dưới cát. Như thể mặt đất đang ngậm nó mà nhả ra những thứ vô dụng. Felizbento bước vào hố, rồi biến mất.

Cho đến hôm nay, vợ ông vẫn cúi mình bên chiếc hố ấy mà gọi chồng. Không phải gào thét, mà là tiếng gọi rất nhẹ nhàng, như thể gọi ai đó khi họ đang ngủ. Bà vẫn mặc chiếc váy hoa, đi đôi giày cao gót và xức thứ nước hoa mà giữa cơn tuyệt vọng bà đã cố dùng để quyến rũ ông. Rồi bà lui về, tắt lịm. Chỉ có đôi mắt mở tròn cương quyết, như cặp mắt một con cú mất ngủ. Những giấc mơ nào đã mời gọi người đàn bà ấy vào thế giới này?

Những người quay về nơi ấy bảo rằng dưới gốc cây thiêng giờ đây mọc lên một ngọn cây xanh rì thiết tha, quấn vào một giàn đỡ vô hình. Và người ta quả quyết rằng cây ấy mọc lên từ một chiếc tẩu cũ bỏ quên đã lâu. Khi mặt trời lặn, khi bóng mặt trời không còn gắng sức căng mình, cái cây bé nhỏ ấy nhả khói chẳng khác gì một ống khói. Đối với vợ Felizbento, chẳng nghi ngờ gì rằng ngay dưới lòng Mozambique, Felizbento đang hút chiếc tẩu cũ của ông trong yên bình. Trong lúc chờ đợi một tiếng viết hoa chung cuộc dứt khoát: Hòa bình.

Thúy dịch

(từ bản tiếng Anh “Felizbento’s Pipe” của Becker, Eric M. B.)