Kurt Vonnegut, Bữa sáng của nhà vô địch (trích)

Thời gian đọc: 8 phút

Đây là câu chuyện về cuộc gặp gỡ của hai người da trắng khá già, gầy gò, cô đơn, trên một hành tinh đang lụi tàn mau chóng.

Một người là nhà văn khoa học viễn tưởng tên là Kilgore Trout. Lúc này ông ta là một kẻ vô danh, và ông ta cho rằng cuộc đời mình sắp kết thúc. Ông đã lầm. Vì cuộc gặp gỡ này mà ông đã trở thành một trong những người được yêu mến và kính trọng nhất trong lịch sử.

Người mà ông gặp là một người buôn ô tô, một tay buôn xe Pontiac, tên là Dwayne Hoover. Dwayne Hoover đang ngấp nghé phát điên.

• •

Nghe này:

Trout và Hoover là công dân của Hợp chủng quốc Hoa Kỳ, một nước được gọi tắt là Mỹ. Đây là quốc ca của họ, một thứ thuần nhảm nhí, như rất nhiều những thứ mà người ta cứ muốn họ phải coi trọng:

Kìa anh có thấy trong ánh sớm bình minh

Thứ chúng ta đã tự hào giương cao từ tia nắng cuối

ban chiều

Những sọc to và sao sáng, qua chiến trận gian lao

Trên thành lũy gác canh phất phơi bay hùng dũng?

Cùng rực lửa đạn pháo, bom gào xé không gian,

Kiên cường qua đêm thâu quốc kỳ ta còn mãi.

Kìa biết chăng cờ sọc sao có tung bay

Trên miền đất tự do, quê hương kẻ can trường?

Có một nghìn triệu triệu quốc gia trong Vũ Trụ này, nhưng quốc gia mà Dwayne Hoover và Kilgore Trout thuộc về là nơi duy nhất có bài quốc ca là một tràng lảm nhảm rắc dấu chấm hỏi lung tung.

Quốc kỳ của họ trông như thế này:

Theo luật pháp nước họ, một luật mà không quốc gia nào trên hành tinh này có đối với quốc kỳ của mình, thì: “Không được hạ quốc kỳ xuống trước bất kỳ người hoặc vật nào.”

Hạ cờ là một hình thức chào thân thiện và tôn trọng, bao gồm hành động hạ một lá cờ treo trên gậy xuống gần mặt đất, sau đó nhấc lên.

• •

Khẩu hiệu của quốc gia của Dwayne Hoover và Kilgore Trout, viết bằng một ngôn ngữ chẳng còn ai nói nữa, có nghĩa là Từ rất Nhiều, chúng ta là Một: “E pluribus unum.”

Lá cờ không bao giờ hạ xuống là một lá cờ đẹp, còn bài quốc ca và câu khẩu hiệu rỗng tuếch hẳn đã chẳng quan trọng lắm, nếu không phải vì điều này: nhiều công dân đã bị bỏ mặc, lừa bịp và sỉ nhục đến nỗi họ nghĩ rằng có lẽ họ đang ở nhầm đất nước, hay thậm chí ở nhầm hành tinh, rằng đã có một sai lầm khủng khiếp nào đó. Hẳn họ sẽ cảm thấy được an ủi phần nào nếu quốc ca và khẩu hiệu của họ có nhắc đến sự công bằng, tình huynh đệ, hy vọng hoặc hạnh phúc, có ít nhiều hoan nghênh họ đến với xã hội và đất đai nhà cửa của nó.

Nếu họ nghiên cứu tờ tiền giấy để tìm kiếm các manh mối xem đất nước của họ là sao, họ sẽ thấy, giữa nhiều thứ rác rưởi hoa mỹ khác, hình ảnh một kim tự tháp bị cắt cụt với một con mắt phát sáng phía trên, như thế này:

Kể cả Tổng thống Hợp chủng quốc Hoa Kỳ cũng chả biết nó là sao. Cứ như thể đất nước này đang nói với công dân của nó, “Sức mạnh nằm ở sự vớ vẩn.”

• •

Rất nhiều chuyện vớ vẩn là hậu quả ngây thơ từ thói nghịch ngợm nơi những vị khai quốc công thần của Dwayne Hoover và Kilgore Trout. Những nhà lập quốc này là quý tộc, họ muốn phô diễn nền giáo dục vô tích sự của mình, trong đó có ngành học lập lờ đánh lận con đen từ thời cổ đại. Họ cũng là những thi sĩ ba xu.

Nhưng một số chuyện vớ vẩn rất độc địa, vì nó che đậy những tội ác lớn. Ví dụ như, giáo viên dạy trẻ con ở Hợp chủng quốc Hoa Kỳ viết năm này lên bảng hết lần này đến lần khác, rồi bắt lũ trẻ thuộc lòng với tâm thế hãnh diện và vui sướng:

Các thầy cô giáo nói với bọn trẻ rằng đây là năm mà lục địa của họ được con người phát hiện. Kỳ thực, hàng triệu người đã sống cuộc đời đủ đầy và bay bổng trên lục địa này vào năm 1492. Đó chỉ đơn giản là năm mà bọn hải tặc bắt đầu lừa đảo, cướp bóc và sát hại họ.

Đây là một chuyện vớ vẩn độc địa khác mà lũ trẻ được dạy: đó là, bọn hải tặc cuối cùng đã lập ra một chính phủ mà sau đó trở thành ngọn đuốc tự do cho nhân loại ở mọi nơi khác. Có hình ảnh và tượng của ngọn đuốc tưởng tượng này để lũ trẻ xem. Nó nom như một cái kem ốc quế đang bốc cháy. Trông nó như thế này:

Thực ra, những tên hải tặc can dự nhiều nhất vào việc lập ra tân chính phủ là những kẻ sở hữu nô lệ. Chúng dùng con người như máy móc, và, kể cả sau khi chế độ nô lệ đã được bãi bỏ, vì nó thật đáng hổ thẹn, chúng và con cháu chúng tiếp tục xem người bình thường là máy móc.

• •

Bọn hải tặc là người da trắng. Những người đã sống trên lục địa này khi bọn hải tặc đến thì có da màu đồng. Khi chế độ nô lệ được đem đến lục địa này, các nô lệ là người da đen.

Màu sắc quyết định tất cả.

• •

Đây là cách mà bọn hải tặc có thể chiếm bất cứ thứ gì chúng muốn từ bất kỳ ai: chúng có những chiếc thuyền tốt nhất thế giới, và chúng hèn hạ hơn ai hết, chúng lại có thuốc súng, đó là hỗn hợp bao gồm diêm tiêu, than củi và lưu huỳnh. Chúng cho loại bột có vẻ như vô hại này chạm vào lửa, nó chuyển thành khí một cách dữ dội. Loại khí này đẩy đầu đạn ra khỏi các ống kim loại với tốc lực kinh hoàng. Đạn xuyên qua thịt xương vô cùng dễ dàng; nhờ vậy bọn hải tặc có thể phá hoại dây điện, ống bễ hoặc ống bơm của một người kiên cường, ngay cả khi người đó ở xa thật là xa.

Tuy nhiên, vũ khí chính của bọn hải tặc là khả năng gây kinh ngạc. Không ai có thể tin nổi chúng tàn nhẫn và tham lam nhường nào, cho đến khi quá muộn.

• •

Khi Dwayne Hoover và Kilgore Trout gặp nhau, quê hương của họ cho đến thời điểm đó là nước giàu có và quyền lực nhất hành tinh. Nó sở hữu phần lớn thực phẩm, khoáng sản và máy móc, và nó trừng phạt những nước khác bằng cách dọa bắn những quả hỏa tiễn lớn vào họ hoặc ném các thứ từ máy bay xuống họ.

Hầu hết các nước khác chẳng có đếch gì. Nhiều nước thậm chí không còn cư trú được nữa. Đất chật mà người đông. Cái gì bán được họ đã bán tất, chẳng còn gì để ăn, vậy mà người ta vẫn cứ phịch nhau như thường.

Phịch là cách tạo ra trẻ con.

• •

Nhiều người trên hành tinh đổ nát này là Người Cộng Sản. Họ có một lý thuyết là những gì còn lại trên hành tinh này nên được chia sẻ tương đối đồng đều cho mọi người, những người vốn từ đầu không hề đòi được đến một hành tinh đổ nát. Trong khi đó, ngày càng nhiều trẻ con ra đời – ngọ nguậy gào khóc, la hét đòi bú.

Ở một số nơi người ta thực tình phải gắng gượng ăn bùn hoặc các thứ trên sỏi đá trong khi trẻ con ra đời cách đấy chỉ vài mét.

Và vân vân.

• •

Đất nước của Dwayne Hoover và Kilgore Trout, tuy thứ gì cũng dư dả, lại chống Chủ nghĩa Cộng Sản. Nó không nghĩ rằng những Người Trái Đất sở hữu nhiều thì nên chia sẻ với những người khác trừ phi họ thực sự muốn, mà hầu hết họ đều không muốn.

Nên họ chẳng cần phải chia cái gì sất.

• •

Mọi người ở Mỹ được cho là phải chộp giật bất cứ cái gì có thể rồi khư khư giữ lấy. Một số người Mỹ rất giỏi chộp và giữ, họ giàu nứt đố đổ vách. Những người khác chẳng sờ tay được vào cái đếch gì.

Dwayne Hoover đang giàu nứt đố đổ vách khi gặp Kilgore Trout. Một người đàn ông đã thì thầm chính xác những từ này với một người bạn vào một buổi sáng khi Dwayne đi ngang qua: “Giàu nứt đố đổ vách.”

Và đây là khối lượng tài sản của hành tinh mà Kilgore Trout sở hữu vào những ngày đó: chẳng có đếch gì.

Và Kilgore Trout với Dwayne Hoover gặp nhau tại thành phố Midland, quê của Dwayne, trong một lễ hội nghệ thuật vào mùa thu năm 1972.

Như đã nói: Dwayne là một tay buôn xe Pontiac sắp bị điên.

Cơn điên mới chớm của Dwayne chủ yếu liên quan đến hóa chất, tất nhiên. Cơ thể Dwayne Hoover đang tạo ra một số hóa chất làm tâm trí ông ta mất cân bằng. Nhưng Dwayne, như mọi người điên mới phát bệnh khác, cũng cần một số ý tưởng xấu, để sự điên rồ của mình có hình hài và phương hướng.

Những hóa chất xấu và ý tưởng xấu là Âm và Dương của sự điên rồ. Âm và Dương là những biểu tượng của Trung Quốc về sự hài hòa. Chúng trông như thế này:

Những ý tưởng xấu đã được Kilgore Trout chuyển đến Dwayne. Trout đinh ninh mình không chỉ vô hại mà còn vô hình. Thế giới dành quá ít sự chú ý cho ông ta đến nỗi ông ta cho rằng mình đã chết.

Ông ta những mong mình đã chết.

Nhưng ông ta học được từ cuộc gặp gỡ với Dwayne rằng ông ta còn sống nhăn đủ để trao cho một người khác những ý tưởng sẽ biến hắn thành một con quái vật.

Đây là cốt lõi của những ý tưởng xấu mà Trout đã trao cho Dwayne: Mọi người trên Trái Đất là người máy, trừ một người duy nhất – Dwayne Hoover.

Trong mọi sinh vật trong Vũ Trụ, chỉ có Dwayne là đang suy nghĩ, cảm nhận, lo lắng, dự tính và vân vân. Không một ai khác biết đau là gì. Không một ai khác được lựa chọn. Mỗi người khác đều là một cỗ máy hoàn toàn tự động, mục đích của họ là khiêu khích Dwayne. Dwayne là một loại sinh vật mới đang được Đấng Tạo Hóa Vũ Trụ thử nghiệm.

Chỉ Dwayne Hoover có tự do ý chí.

• •

Trout không kỳ vọng được tin. Ông đưa những ý tưởng xấu này vào một tiểu thuyết khoa học viễn tưởng, và đó là nơi Dwayne tìm thấy chúng. Quyển sách này không viết riêng cho Dwayne. Trout chưa bao giờ nghe nói đến Dwayne khi ông viết nó. Nó được viết cho bất kỳ ai tình cờ mở nó ra. Kỳ thực, nó đơn giản là nói với bất kỳ ai, “Ê – biết gì không: Bạn là sinh vật duy nhất có tự do ý chí. Điều đó khiến bạn cảm thấy thế nào?” Và vân vân.

Nó là một tour de force^[1]. Nó là một jeu d’esprit^[2].

Nhưng nó là thuốc độc tinh thần đối với Dwayne.

• •

Trout bàng hoàng khi nhận ra kể cả ông ta cũng có thể đem cái ác đến thế giới này – trong hình dạng những ý tưởng xấu. Và, sau khi Dwayne bị cưỡng chế vào nhà thương điên trong một chiếc áo hai dây bằng vải bố, Trout đâm ra tin sái cổ vào tầm quan trọng của ý tưởng như là nguyên nhân và cách chữa trị cho các loại bệnh.

Nhưng không ai chịu nghe ông. Ông là một lão già bẩn thỉu trong rừng rú, gào thét giữa cây cối và bụi rậm, “Ý tưởng hoặc thiếu ý tưởng có thể gây bệnh!”

• •

Kilgore Trout trở thành một nhà tiên phong trong lĩnh vực sức khỏe tâm thần. Ông đã đưa ra các lý thuyết được ngụy trang trong lớp vỏ bọc khoa học viễn tưởng. Ông qua đời năm 1981, gần hai mươi năm sau khi làm cho Dwayne Hoover bệnh nặng.

Đến lúc đó ông đã được công nhận là một nghệ sĩ và nhà khoa học lớn. Viện Hàn lâm Nghệ thuật và Khoa học Hoa Kỳ đã cho dựng một bia tưởng niệm bên trên tro cốt của ông. Khắc trên mặt bia là một câu trích dẫn từ tiểu thuyết cuối cùng của ông, tiểu thuyết thứ hai trăm lẻ chín, còn dang dở khi ông từ trần. Bia tưởng niệm trông như thế này: