Mary Gaitskill, Đây là lạc thú (trích)

Lấy bối cảnh phong trào #metoo, Đây là lạc thú là câu chuyện đầy mê lực xoay quanh tình bạn kéo dài hơn hai mươi năm giữa Quin và Margot.

Sôi nổi, tinh tế, bảnh bao – Quin, biên tập viên nổi tiếng của giới xuất bản New York, dính phải cáo buộc nhiều lần quấy rối phụ nữ và đối mặt với làn sóng đòi trục xuất khỏi ngành vĩnh viễn của đám đông giận dữ. Trước tình cảnh đó, Margot rơi vào thế lưỡng nan. Mọi chuyện bắt đầu sai từ đâu? Margot đã gián tiếp dung túng cho hành vi quấy rối hay bản thân cáo trạng dành cho Quin cũng có những điểm đáng ngờ?

Từng nhiều lần xuất hiện trong Tuyển tập truyện ngắn Mĩ hay nhất và Tuyển tập truyện ngắn đạt giải O. Henry, với cuốn sách vỏn vẹn một trăm trang này, Mary Gaitskill đưa ra góc nhìn gây tranh cãi và nối dài thêm thảo luận về phong trào #metoo nói riêng và phong trào nữ quyền nói chung.

Nữ nhà văn Mĩ Mary Gaitskill (sinh năm 1954) lấy bằng Cử nhân Nghệ thuật tại Đại học Michigan năm 1981. Bà đã giành được nhiều thành tựu đáng kể tại Mĩ như: đề cử Giải thưởng PEN/Faulkner cho tác phẩm Because They Wanted To năm 1998, đề cử và lọt vào vòng cuối Giải Sách Quốc gia cho tiểu thuyết Veronica năm 2005, Giải thưởng Nghệ thuật và Văn học từ Học viện Nghệ thuật và Văn học Hoa Kì năm 2018.

– San Hô Books

Q.

Tối muộn, tôi đến văn phòng lần cuối. Vốn tôi không được phép đến vào giờ hành chính, mà tôi cũng chẳng muốn vậy; nào có sung sướng gì cho cam. Tay trưởng phòng biên tập ra lệnh cho nhân viên bảo vệ để tôi vào rồi tiễn ra tận cửa. Các thùng đồ được đóng gói chuyển đi xong xuôi; trước đó, vợ tôi đã lấy phong bì đựng tiền mặt khẩn cấp tôi để lại hộc bàn. Ngay cả cô cũng không muốn đặt chân vào văn phòng; một biên tập viên giàu lòng trắc ẩn đã đồng ý gặp mặt để giao chiếc phong bì cho cô tại quầy đồ ăn dưới ga tàu điện ngầm – chi tiết nhạt phèo này chỉ để nhấn mạnh mức độ ghê tởm của Carolina đối với bất cứ điều gì có liên quan đến đời sống nghề nghiệp trước đây của tôi.

Dù sao đi nữa, tôi đã đến lần cuối, để lấy lại giò lan tài tình sống sót sau nhiều tháng tưới nước chểnh mảng và để xem liệu có còn món đồ lặt vặt nào bị bỏ lại hay không. Đúng là có một, thực ra là hai vật – mặc dù chúng không nhỏ đến vậy, mà tôi cũng chẳng phải người bỏ lại chúng.

Vật thứ nhất là biển tên của tôi, kì lạ thay vẫn gắn trên bức tường ngoài cửa văn phòng, như dòng thông báo đầy quyền uy về sự tồn tại của một Quinlan M. Saunders giờ đã không còn nữa. Hệt như trò đùa tréo ngoe, nhất là cái chữ “M” sắc cạnh có phần tự phụ khiến tôi ngỡ ngàng khi bước vào nơi từng là văn phòng mình – nơi điều ngạc nhiên thứ hai đang nằm im lìm trên mặt bàn làm việc: hộp thuốc lá bằng bìa cứng, hình một quả táo đỏ lừ dán trên nền trắng che đi minh hoạ ban đầu và, ở mặt sau, dòng chữ “mỗi ngày = những lựa chọn” đặt ở vị trí tựa như tên thương hiệu, viết bằng các chữ cái màu đỏ và hồng. Khi ai đó mở nắp, thay vì thuốc lá, họ sẽ nhìn thấy năm cuộn giấy bé xíu được sắp xếp cân xứng tỉ mỉ. Mở từng cuộn ra, họ sẽ đọc được những dòng chữ đen trơn, “xấu xí hay xinh đẹp,” “sự thật hay dối lừa,” “can đảm hay sợ hãi,” “tử tế hay tàn nhẫn,” “tình yêu hay ____.” Chỗ cho từ đứng chót trên cuộn giấy cuối cùng bị bỏ trống. Chẳng cần nhìn, tôi nhớ chúng khá rõ – hệt như khi bác sĩ ấn vào bụng ta hỏi, “Chỗ này có đau không?”

Nhiều năm về trước, tôi làm món đồ này cho cô gái giờ vẫn làm việc ở dãy văn phòng đối diện. Một cô gái giản dị với mái tóc nâu ngắn, đôi mắt sáng, nước da khoẻ khoắn. Cô có vòng eo đầy đặn nhưng dẻo dai, với nét duyên dáng của người nhà quê – vừa tự tin vừa khiêm tốn – và phong thái đĩnh đạc trầm lặng, hơn hẳn các mĩ nhân khác. Đôi mắt cô thụ động thu nhận thế giới, thảng hoặc ánh lên vẻ hài hước chết người. Cô thông minh, nhiều hơn cô nghĩ, vậy nên tôi muốn cô học cách sử dụng trí thông minh ấy chủ động hơn.

Ý tưởng hộp thuốc lá xuất phát từ cuộc tán gẫu của chúng tôi về lựa chọn và cơ hội. Tôi đã dành vài buổi chiều tại bàn làm việc, chắp nối các chi tiết lại với nhau trong những khoảng thời gian trì trệ rỗi rảnh. Thật lạ lùng và cảm động biết bao khi nhớ tới công sức mình gửi gắm vào đó, sự tinh tế lẫn ngô nghê, cả cách tôi nghĩ về nó trong tay cô. Tôi mời bữa trưa để tặng nó cho cô và, chính vậy, tôi đã đúng: vừa trông thấy nó, vẻ rạng rỡ không chỉ ánh lên qua đôi mắt mà trên toàn bộ khuôn mặt cô, ngay lập tức tôi trở thành pháp sư, người trao cô bảo bối. Như thể tôi là pháp sư đích thực, cô lắng nghe tôi nói về chính cô, rằng cô là người như thế nào, cô cần gì, điều gì cần sửa đổi. “Ta sẽ bước lên một hành trình,” tôi nói, và chúng tôi làm vậy. Đến cuối hành trình, cô bừng tỉnh nhận ra hoài bão của mình rồi học cách thoả mãn nó. Thời gian qua đi, có những cô gái khác tôi thích tán tỉnh hơn. Nhưng trong nhiều năm trời – gần mười năm – tôi gìn giữ tình bạn giữa chúng tôi bằng những lời khen ngợi thường nhật cùng những bữa trưa định kì. Tôi vẫn còn giữ lá thư tay cô nói bữa trưa của chúng tôi là “ánh hào quang” mỗi tuần của cô.

Giờ cô trả lại món quà không phải cho tôi mà cho căn phòng trống. Giờ cô là một trong những người buộc tội tôi.

Tôi vốn bỏ cái hộp vào sọt rác trên đường ra ngoài, nhưng rồi, vì không muốn để lại dấu vết cay đắng ấy sau lưng, tôi đành quay lại nhặt. Tôi cũng định ném vào thùng rác bên đường. Song lại mang về nhà, để vào ngăn kéo nơi Carolina không thể tìm được.

M.

Tôi gặp Quin khi anh phỏng vấn tôi cho vị trí trợ lí biên tập, hơn hai mươi năm trước. Ở tuổi ba lăm, tôi hơi luống tuổi trước công việc này, tôi đến từ một nhà xuất bản kì quặc đáng kính ở East Village, và có lẽ đã chậm nhận ra hai mô tả nọ triệt tiêu nhau. Ngoài ra, thù lao gần như bằng không, còn tôi thì mong đợi mức lương cao hơn thế. Tôi từng nghe về Quin. Tôi biết rằng anh là người Anh, gia đình giàu có kiểu truyền thống (bố là chủ ngân hàng, mẹ làm từ thiện có tổ chức), và rằng anh lập dị. Tuy vậy, tôi vẫn ngạc nhiên bởi vẻ ngoài của anh. Anh ít nhất phải bốn mươi, nhưng khung người nhỏ mang dáng dấp một chàng trai thanh tú. Mái tóc nâu dài rủ xuống lông mày theo phong cách thiếu niên trông tổng thể hoàn toàn tự nhiên. Quần áo anh trang nhã – kiểu dáng đơn giản, màu sắc trung tính, nhưng được cắt may tinh xảo, mềm mại, xếp nếp hoàn hảo, chẳng có gì nổi bật ngoại trừ chiếc khăn lụa dài anh thường đeo trên cổ. Dù không điển trai, anh vẫn để lại ấn tượng không ngờ về cái đẹp – thế nhưng khi anh khẽ chìa hàm ra, đôi môi hé mở vừa đủ lộ răng dưới, khuôn mặt nhỏ của anh trông giống côn trùng và động vật ăn thịt một cách kì lạ, như loài vật có hàm dưới.

Cuộc phỏng vấn cũng lạ lùng, bất thường, rồi gay gắt bất ngờ. Anh hỏi rất nhiều câu tưởng chừng không liên quan, khá cá nhân, kể cả chuyện tôi có bạn trai chưa. Anh gọi tên tôi quá mức cần thiết, ngữ điệu thân mật kì quặc, kết hợp với giọng Anh-Anh, không chỉ rõ ràng mà còn phù hợp. Nét phù hợp ấy không hiểu sao dễ làm ta bối rối: khi anh ngắt lời tôi để nói, “Margot? Margot, anh không nghĩ giọng nói là vốn quý nhất của em. Vốn quý nhất của em là gì?” tôi đã lúng túng và nghi hoặc đến nỗi không biết có nên cảm thấy bị xúc phạm không. Tôi không nhớ câu trả lời của mình là gì, nhưng tôi biết mình đáp lại cộc lốc, kém thông minh, cuộc phỏng vấn kết thúc.

Tôi nhận được công việc khác, tốt hơn, nhưng dù sao, mỗi khi tên Quin xuất hiện trong các cuộc trò chuyện, nó thường xuyên xuất hiện – tên tuổi anh có phần tai tiếng, song chẳng bao giờ rõ ràng, như thể người ta không biết phải hiểu sao về anh, dẫu anh ở đó bao lâu đi nữa – tôi nhớ rất rõ giọng nói của anh, vẻ bối rối của mình và tự hỏi tại sao cảm giác đó vẫn tồn tại trong tôi. Thế rồi, có lẽ khoảng hai năm sau, tôi gặp lại anh, tại một hội sách ở D.C. Tôi bước vào địa điểm cho thuê lừa bịp nào đó một mình thì thấy anh tạo dáng chụp ảnh cùng hai cô gái trẻ sành điệu đang tựa vai, làm mặt hề, giơ tay kiểu găng-xtơ. Bấy giờ anh nhìn máy ảnh, không phải tôi, nhưng ngay khi chụp xong anh liền cáo lỗi, tiến về phía tôi. Giọng anh lần này khác hẳn – đầy thiện ý giản đơn và cởi mở đến nỗi tôi nghĩ anh đang say, nhưng không phải vậy. Anh nói anh mừng là tôi sống tốt, và, khi tôi hỏi sao anh biết tôi đang sống thế nào, thì anh bảo rằng anh nghe nói – “Em mua bản quyền cuốn sách anh muốn, chỉ người tự tin mới chọn cuốn đó, anh chắc em hiểu anh nhắc tới cuốn nào” – nhưng kể cả nếu không nghe nói, anh tiếp tục, nhìn tôi là anh biết. Căn phòng tràn ngập âm thanh của những cá tính thoăn thoắt di chuyển; bánh ngọt, chai lọ, hoa tươi đâu đó sau hậu cảnh. Những cô gái găng-xtơ ra hiệu cười sung sướng với nhau. Cảm giác như chốn bồng lai tiên cảnh.

Trở lại New York, chúng tôi gặp nhau tại nhà hàng một thời là điểm gặp gỡ của giới nghệ thuật thượng lưu nhưng giờ đây chủ yếu chỉ du khách và doanh nhân lui tới. Chúng tôi được xếp ngồi trên chiếc ghế nệm dài lõm, Quin bảo bồi bàn anh muốn ngồi cùng phía với tôi, để dễ bề chuyện trò, rồi anh ngồi đó, với dao dĩa sắp riêng. Tôi chắc anh không nói ra điều này ngay, nhưng trong trí nhớ của tôi anh có bảo: “Giọng em bây giờ mạnh mẽ hơn rất nhiều! Em bây giờ mạnh mẽ hơn rất nhiều! Em nói thẳng từ hột le!” Và – như thể đó là điều tự nhiên nhất trên đời – anh luồn tay vào giữa hai chân tôi. “KHÔNG!” tôi thốt lên, vung tay về phía mặt anh, bàn tay xoè ra, như cảnh sát giao thông. Tôi biết sẽ ngăn được anh lại. Đến con ngựa cũng thường vâng lời trước bàn tay giơ ra trước mặt, mà nó nặng hơn con người gần một nghìn pound. Thoáng chút kinh ngạc, Quin ngồi lùi lại nói, “Anh thích sức mạnh và sự rõ ràng trong cái “không” của em.” “Tốt,” tôi đáp.

Chúng tôi gọi món. Chúng tôi nói về đồ ăn. Một lần nữa, anh bày tỏ lòng ngưỡng mộ tiểu thuyết tôi đã mua, cuốn bị mọi nhà xuất bản lớn từ chối, gồm cả bên anh, với lí do nó kì thị nữ giới (dù, đương nhiên, chúng tôi không gọi nó như vậy). Anh đánh giá những người khác trong phòng, tưởng tượng xem họ làm gì kiếm sống, họ có đang hạnh phúc không. Tôi miễn cưỡng bị hấp dẫn, bởi cả những chi tiết trong suy đoán của anh lẫn độ chính xác của chúng. Anh đặc biệt chú ý đến người đàn ông Nhật Bản mập mạp đang ngồi ăn hùng hục một mình, hai chân kiêu hãnh giạng ra, một tay đưa thức ăn lên miệng, tay còn lại nắm vào để trên bắp đùi giạng rộng; Quin bảo trong số tất cả những người trong phòng (ngoại trừ tôi) thì người đàn ông này là nhân vật anh muốn trò chuyện nhất, vì anh ta trông như thể có khả năng làm được “điều gì đó vĩ đại.” Song điểm cốt yếu tôi nhớ đêm đó là vẻ mặt khi anh rụt lại dưới lòng bàn tay giơ cao của tôi, sự phục tùng bất ngờ chẳng hiểu sao lại thực tế và thật thà hơn bàn tay vừa luồn mó.

Tôi cũng nhớ một khoảnh khắc nhỏ sau bữa tối. Anh đi bộ đưa tôi về nhà, chúng tôi tạm biệt nhau nồng nhiệt đến nỗi chàng trai trẻ đi ngang qua phải mỉm cười, như thể cảm động trước trò tán tỉnh trung niên này. Tôi bước vào toà nhà, leo cầu thang được nửa đường mới nhớ ra cần mua sữa. Tôi trở ra ngoài, đi đến cửa hàng đồ ăn sẵn ở góc phố. Lúc với tay vào tủ lạnh lấy sữa, tôi liếc sang bên cạnh và nhìn thấy người đàn ông ngộ nghĩnh ở đầu kia lối đi, đang ngoáy mũi bằng chiếc khăn mùi soa rất to, trong khi tay còn lại lục lọi kệ. Anh gập hẳn người xuống, như đang biểu lộ sự co thắt cảm xúc nào đó. Tôi đã rất ngạc nhiên khi phát hiện đó là Quin – tư thế khác hẳn với thế đứng thẳng thớm, thanh lịch mà tôi chứng kiến suốt buổi tối. Anh mải mê một mình đến nỗi chẳng thấy tôi, còn tôi cảm giác không nên mua sữa nữa, còn hơn là để anh biết tôi đã – gì cơ? Nhìn thấy anh ngoáy mũi ư?

Ngày hôm sau, anh gửi hoa cho tôi, tình bạn giữa chúng tôi bắt đầu.

Q.

Tôi kể với Margot và anh trai, tôi không kể với vợ. Ban đầu thì không. Tôi vẫn hi vọng chuyện sẽ qua đi, hoặc ít nhất cũng được xử lí êm đẹp, hi vọng của tôi không phải không có cơ sở. Thoạt đầu, vụ kiện không nhằm vào tôi mà nhằm vào nhà xuất bản, cô ta chỉ muốn tiền, mà công ti đã chuẩn bị chi trả – miễn sao cô ta chịu im lặng. Những chuyện cô ta khiếu nại thật nhỏ nhen, lố bịch – nghĩa là, như Margot chỉ ra, không thể im lặng nổi. “Làm sao anh bắt cô ta im được?” cô hỏi. “Làm sao anh biết cô ta nói gì trong các bữa tiệc cocktail? Cô ta còn rêu rao những đâu nữa? Hãm hiếp đã đành, nhưng đằng này cô ta lên truyền thông tố cáo điều quái đản nào đó mà anh nói nhiều năm trước.”

Margot đã lầm. Tôi cảm thấy thế ngay khi cô đang nói. Nhưng nhìn cô, ngay ngắn ngồi trong cảm quan thực tại, vừa tự tin nói vừa với lấy lọ muối rồi rắc cật lực lên bất cứ thứ gì cô ăn, tôi thấy yên lòng. Tôi cảm nhận được tình cảm cô dành cho tôi. Mặc dù cô cũng đã tức giận. Cô nhân cơ hội này để nói với tôi mình đang tức giận nhường nào, và đã tức giận ra sao suốt nhiều năm qua. “Anh đối xử với mọi người như trò tiêu khiển,” cô nói. “Anh đùa cợt, châm chọc chỉ để xem người ta sẽ nhảy dựng lên theo hướng nào, được bao xa. Anh xát muối lên vết thương của họ. Anh thích thú trước nỗi đau. Nghe thì có vẻ cô gái này sẽ không có một vụ kiện hợp pháp, nhưng, thật lòng mà nói, em hiểu sao cô ta phát điên. Anh không đụng chạm cô ta, đúng không? Ý em là, ve vãn ấy?”

Tôi không. Chỉ đôi lúc trên vai, hoặc quanh eo. Có thể trên đầu gối hoặc hông. Lòng yêu mến. Không phải tình dục. “Anh rất không muốn Carolina phát hiện ra,” tôi nói. “Cô ấy ghét đàn ông có xu hướng đàn áp. Rất ghét.”

Margot cười. Cười lớn. “Anh vừa nói thế thật đấy à?” cô hỏi. “Anh á?”

Tôi đáp, “Anh lo cho vợ.”

Cô ngừng cười. Cô nói, “Nếu không ve vãn thì anh chẳng việc gì phải lo.”

“Nhưng chuyện có thể bị bóp méo thành ve vãn. Hoặc chỉ là – cô ta tuyên bố mình đã tiêu tốn hàng tháng trời tiền trị liệu.”

Margot lại cười, lần này ác ý hơn – tôi không rõ cô cười ai.

“Anh muốn em giữ kín chuyện này.” tôi nói. “Ý anh là, đừng bảo với ai. Kể cả Todd.”

“Em không kể đâu,” cô nói. “Đừng lo.”

M.

Tôi không nói với nhiều người việc anh luồn tay vào giữa hai chân tôi. Khi nói, tôi cũng kể như chuyện vui, hầu hết mọi người đều cười. Nhưng có lần ai đó, tôi không nhớ là ai, đã hỏi, “Sao cậu lại muốn làm bạn với kẻ như vậy?” Tôi nói gì đó đại loại là, “Chà, anh ấy rất kiên cường và cực kì vui tính.” Điều này đúng. Nhưng không phải lí do tôi coi anh là bạn.

Trong nhiều tháng trời, tình bạn đó gần như đơn phương, bao gồm những e-mail ngắn, sáo rỗng từ anh, những giấy mời công việc, những cuộc điện thoại “thăm hỏi.” Tôi không chủ động gì cho đến gần ba tháng sau bữa tối đầu tiên, tới đây thì chẳng còn gì sáo rỗng. Bạn trai bỏ tôi theo cô nàng đôi mươi, sếp bị sa thải vì xuất bản cuốn hồi kí mà bà biết là lừa đảo, còn toà nhà tôi đang ở đòi góp tiền mà tôi thì không đủ khả năng chi trả. Khi tôi đang cố đến phòng khám thì bỗng tàu điện ngầm rên rỉ đứt quãng, ngừng lại, tối dần, oi nóng, rồi dường như chết hẳn. Mọi người trên tàu mắc kẹt, ho hắng, lục đục, làu bàu trong bóng tối nóng bức gần nửa giờ trước khi con tàu gom đủ sức trườn đến trạm tiếp theo, nơi chúng tôi được thả cửa đổ xô lên cầu thang, tranh nhau lên taxi. Tôi đã thua trong cuộc chiến ấy, tổn thất là trùng trùng bức bối. Tôi gọi cho bác sĩ để huỷ hẹn, sau đó bấm số một người bạn. Ngờ vực khi giữa giờ làm phải nghe tôi nức nở trên điện thoại vì cuộc hẹn bị huỷ với bác sĩ, cậu ta bèn bảo “Đang bận!” rồi cúp máy.

Hoàn toàn mệt mỏi, nhưng hầu như không đủ giải thích cảm giác trong tôi – như thể cánh cửa sập đã mở ra và xuyên qua nó tôi rơi vào hỗn loạn tột cùng, bám chặt lấy sự giúp đỡ đang dần tuột khỏi tay, lao xuống, biến đổi, như tôi đã biến đổi, thành thứ gì đó vô hồn, một kho chứa sợ hãi đớn đau. Kinh hoàng trước cảnh người người đi lại xung quanh tràn đầy sức sống và mục đích, tôi ngồi xuống vỉa hè, dựa đầu vào tường toà nhà gần nhất. Tôi ngồi đó vài phút, đợi tim mình chậm lại, lòng nghĩ về Quin. Tôi không biết tại sao. Nhưng, khi đủ bình tâm, tôi gọi anh. Anh nhấc máy nhanh chóng và tươi tỉnh. Tôi không nhớ hết cuộc trò chuyện, chỉ nhớ rằng tôi nói mình ốm yếu, vô dụng và “tất cả mọi người” đều nghĩ thế. “Tất cả mọi người là ai?” Quin hỏi. “Mọi người thôi,” tôi đáp, “người em quen.” “Sao em biết họ cảm thấy vậy?” anh hỏi. “Họ bảo với em à?” “Không,” tôi trả lời. “Họ không bảo. Nhưng em biết. Em chỉ biết vậy thôi.” Khi Quin tiếp tục, anh bất ngờ thốt lên. “Anh không rõ những người này là ai,” anh nói, “hay tại sao em để tâm ý kiến của họ. Nhưng không có gì ốm yếu và vô dụng ở em cả. Em là một sinh linh đáng yêu.” Chỉ như vậy, tôi ngừng rơi. Thế gian và tất cả những người đang vội vã lướt qua bỗng hiện hữu trở lại. Tôi nín lặng tràn đầy biết ơn. “Quên tàu điện ngầm đi,” anh nói. “Bắt taxi đến văn phòng anh. Anh đợi em dưới tầng. Mình đi uống trà.” Và chúng tôi đi. Không hề đụng chạm hay nhắc đến tình dục. Chúng tôi uống trà, anh lắng nghe tôi, nhìn tôi với ánh mắt dịu dàng, chăm chú.