Năm 2020 quả thật là một năm thảm họa cho tất cả mọi nhà, dù đó là nhà văn hay nhà nước. Mọi người lũ lượt mất việc, bị nhốt trong nhà gặm mỳ tôm nhiều tháng trời. Nhưng những điều đó lại là điều kiện hoàn hảo để mọi người có thể đọc sách nhiều hơn vì giờ đây họ đã có dư thừa tâm trạng và thời gian.
Năm 2020 quả thật là một năm thảm họa cho tất cả mọi nhà, dù đó là nhà văn hay nhà nước. Mọi người lũ lượt mất việc, bị nhốt trong nhà gặm mỳ tôm nhiều tháng trời. Nhưng những điều đó lại là điều kiện hoàn hảo để mọi người có thể đọc sách nhiều hơn vì giờ đây họ đã có dư thừa tâm trạng và thời gian. Tôi cũng là một con người nhỏ bé giữa cái xã hội to bự này, và tất nhiên chẳng thể nào thoát khỏi cái cơn bão khủng khiếp mà con virus tí hon này tạo ra. Công việc rảnh rỗi hơn xưa, bản thân bị nhốt vào khu cách ly hơn một tháng, thế mà vì một hay nhiều lý do nào đó thì tôi lại đọc sách ít hơn hẳn mọi năm. Thậm chí trong năm nay tôi chẳng thể nào tìm nổi một cuốn sách nào mà tôi có thể tự tin đánh giá 5 sao như những năm trước. Khi được madame Z mời viết tổng kết sách đọc trong năm nay thì tôi thực sự sợ hãi vì thật sự năm nay sự đọc của mình không được như ý, và tôi còn chưa bao giờ viết được một điều gì có vẻ văn chương kể từ khi tốt nghiệp trường cấp ba hơn chục năm trước. Nhưng cuối cùng thì tôi cũng cố gắng viết được đôi chữ để đáp lại thịnh tình của madame Z và cũng để thực hiện một khao khát bí mật người đọc nào cũng muốn làm nhưng lại ngại nói ra là chia sẻ được những gì mình đọc cho những người xa lạ.
Và ngay bây giờ, xin cho phép tôi được giới thiệu những tác phẩm văn học tôi đã đọc và thích trong năm vừa qua:
Một tuyển tập truyện ngắn của một tác giả nữ cực kỳ bí ẩn khi thông tin của cô trên khắp Internet chỉ vỏn vẹn vài dòng, và gia tài sáng tác của cô mới chỉ vỏn vẹn 2-3 đầu sách. Tuy nhiên, tập truyện ngắn đầu tay của cô lại được xuất bản bởi Fitzcarraldo Editions, một nhà xuất bản nổi tiếng với những tác giả lớn đã có tên tuổi trên thế giới như Mathias Enard hay Olga Tokarczuk.
Tuyển tập này bao gồm những câu chuyện kinh dị, kỳ ảo u tối mang màu sắc của những tác giả tên tuổi khác như Angela Carter, Magaret Atwood. Điều tôi thích ở tuyển tập này là cảm giác rờn rợn, sờ sợ, đôi khi lạnh tóc gáy vì không gian tăm tối kinh dị và cốt truyện kỳ lạ trong mỗi câu chuyện. Tuy nhiên, tác giả dường như có một sức sáng tạo và trí tưởng tượng vô biên nên những câu chuyện trong tuyển tập này hầu như không có gì trùng lặp về bối cảnh, tình huống, hay motif, ngoại trừ một số điểm chung như nhân vật chính thường là phụ nữ hay câu chuyện hay xuất hiện một chiếc máy khâu (?). Bối cảnh câu chuyện có thể mang hơi hướng hậu tận thế như Waxy, một thế giới mà phụ nữ phải có nghĩa vụ cung phụng đàn ông để tồn tại; hay đặt trong thời hiện đại như Chiếc máy của Agata (Agata’s Machine), hay Châu Âu thời Kafka như Ghi chép của một con nhện (Notes of The Spider). Một điểm nhấn nữa của tuyển tập này là sự thể hiện nữ quyền một cách tinh tế và ý nhị khi hầu hết các nhân vật nữ trong câu chuyện đều bị đẩy vào thế đường cùng nhưng họ đều vùng lên chống lại số phận một cách mạnh mẽ chứ không hề bị động chịu trận, một cách thể hiện sức mạnh và tính cách của phụ nữ rất nhẹ nhàng, sâu sắc mà không cần phải tỏ ra quá nguy hiểm như rất nhiều những tác phẩm về chủ đề nữ quyền trong nhiều năm gần đây. Tôi rất hy vọng tác giả trẻ nữ đầy tài năng này sẽ tiếp tục sáng tác vì với sự tưởng tượng phong phú và kỹ thuật của mình, tôi chắc chắn rằng cô sẽ còn làm kinh ngạc độc giả và giới phê bình trong vòng nhiều năm nữa.
Nếu bạn tiếc nhớ một Bolano đầy tài năng thì bạn có thể thử Santigo Gamboa, đó là suy nghĩ của tôi khi đọc xong cuốn sách này khi nó mang đầy đủ những gia vị đặc trưng của một tiểu thuyết văn học Mỹ La Tinh điển hình: bạo lực, cưỡng hiếp, ma túy, phiêu lưu mạo hiểm. À quên nó còn mang chút hơi thở của thời đại 4.0 khi còn có khủng bố hồi giáo, Facebook với Instagram các kiểu nữa. Nhưng điều đặc biệt của tác phẩm này là tác giả lại dành ra những chương sách tách biệt với mạch truyện chính để viết về cuộc đời của thiên tài bất hạnh Rimbauld với cách kể chuyện điềm tĩnh, nhẹ nhàng, trầm buồn vừa gợi nhớ đến những dòng văn kể về cuộc đời danh tác trong những tác phẩm của Sebald hay chương cuối cùng nói về nhân vật Archimboldi của 2666. Kỳ lạ thay, hai cốt truyện song song này vô tình hay hữu ý lại cực kỳ phù hợp với sự dồn dập, dữ dội của mạch truyện chính.
Đây là cuốn tiểu thuyết tôi thích nhất năm nay vì những cảm xúc trái ngược mang lại khi thưởng thức nó: kinh tởm với tội lỗi những kẻ xấu trong truyện, hồi hộp theo dõi hành trình báo thù của nhân vật chính, hay trầm ngâm suy nghĩ về những dòng viết bình luận về cuộc đời bất hạnh của Rimbauld. Tóm lại đây là cuốn tiểu thuyết gần giống nhất với những gì tinh túy nhất của Bolano nói riêng và văn học Mỹ La Tinh hiện đại nói chung. Nếu bạn là fan của Bolano hay văn học Mỹ La Tinh thì hãy thử đọc nó xem, bạn sẽ không phải thất vọng đâu.
Có lẽ không chỉ riêng tôi mà đa số những người mê tiểu thuyết đều sẽ tò mò khi đọc được những thông tin bên lề của nó: một tiêu đề đậm chất Harry Potter, một tác phẩm Trung Quốc hiện đại hiếm hoi được NYRB danh tiếng xuất bản, và một bìa sách giống như những nét cọ phác thảo của Van Gogh.
Theo cảm nhận của tôi thì đây là một truyện Trung ít nhiều có mang ảnh hưởng của Murakami. Nhân vật chính của câu chuyện cũng là một anh chàng trung niên loser thích âm nhạc vô tình bị cuốn vào những rắc rối kỳ lạ vùng đô thị. Nhưng theo thiển ý của tôi, câu chuyện này của Ge Fei lại có phần tươi sáng và gần gũi hơn so với những câu chuyện kỳ bí của Murakami. Câu chuyện này không hề xuất hiện những con mèo, những cõi thiêng kỳ bí, hay những hotgirl cá tính bí ẩn, mà hoàn toàn tập trung vào những mối quan hệ trong xã hội Trung Quốc hiện đại như tình cảm gia đình, tình cảm bạn bè và cả tình cảm nam nữ giữa những người hoàn toàn xa lạ. Mặc dù cái kết của câu chuyện có phần “ảo diệu” và phi thực tế nhưng nó lại đem lại một niềm hy vọng đổi đời ở những tên loser như tôi nên tôi cực kỳ yêu thích cuốn sách này và sẽ còn theo dõi tác giả này trong tương lai. Sự thành công và hấp dẫn của cuốn sách này cũng gieo cho tôi một niềm hy vọng về tương lai của nền văn học nước nhà vì qua nó tôi đã thấy rằng nếu bạn có tài viết văn thì trong bất cứ thể chế nào thì bạn cũng sẽ tạo ra được những tác phẩm tuyệt vời.
Tác phẩm này là một tuyển tập truyện ngắn được dịch sang tiếng Anh lần đầu tiên của Mikhail Shiskin, một trong những nhà văn người Nga nổi bật trong vài năm gần đây. Có lẽ Shiskin tập trung vào viết tiểu thuyết nên truyện ngắn của ông mang đậm tính thể nghiệm nhằm tìm kiếm những phương thức mới lạ cho những công trình lớn hơn. Kết quả ở đây là nhiều câu chuyện trong tuyển tập này khó theo dõi đến mức không thể nào hiểu được như “Người Nhạc công mù” (The Blind Musician) hay “Những bài học Thư pháp” (Calligraphy Lessons), khi chúng được viết theo cốt truyện phi tuyến tính và kết hợp quá nhiều thể loại khác nhau trong một câu chuyện như hư cấu, tự truyện, phê bình văn học. Nhưng phần lớn các câu chuyện trong tuyển tập này là những câu chuyện phi hư cấu kể về chính cuộc đời của tác giả và người thân của ông và đó chính là phần tôi thích nhất của tập truyện này. Một phần vì cuộc đời của tác giả trải qua quá nhiều biến động trong khoảng thời gian lịch sử hỗn loạn và đen tối của nhà nước Xô Viết và Liên Bang Nga sau này, một phần vì giọng văn của ông quá điêu luyện nên tôi dường như bị mê hoặc vào những câu chuyện đời ông. Câu chuyện về một bà mẹ hiệu trưởng luôn nghiêm khắc lạnh lùng với đứa con để bảo vệ nó khỏi những tai ương trong một xã hội đen tối đảo lộn hết tất cả mọi giá trị, hay câu chuyện về người cháu tìm kiếm được di ảnh của người chú đã mất tích trong chiến tranh tại một đất nước xa lạ, hay câu chuyện về sự cay đắng ganh tỵ của một người Nga lưu vong nghèo khó khi thấy bạn cùng trường của mình đã trở thành tỷ phú, có thể lấy đi nước mắt của bất cứ người đọc nhạy cảm nào. Tóm lại, tôi nghĩ đây là một cuộc sách hoàn hảo cho tất cả mọi đối tượng độc giả dù đó chỉ là một người rảnh rỗi tìm chút an ủi tâm hồn như tôi, một nhà văn tập sự muốn tìm thêm ý tưởng cho tác phẩm tiếp theo của mình, hay một nhà phê bình khó tính muốn có một bài viết thú vị trên một tờ báo văn học nào đó.
Ted Chiang đã trở lại văn đàn với tuyển tập truyện ngắn sau tuyển tập Chuyện đời con thành công vang dội vào khoảng mười năm trước. Sau một khoảng thời gian dài như vậy thì hiển nhiên rằng nhiều fan hâm mộ của ông sẽ kỳ vọng tuyển tập này sẽ có nhiều truyện ngắn xuất sắc như “Chuyện đời con” hay “Địa ngục là nơi vắng Chúa.” Và quả thật Ted Chiang đã không làm những người như tôi thất vọng. Với kiến thức khoa học đồ sộ tích lũy trong nhiều năm làm chuyên gia tài liệu kỹ thuật tại Silicon Valley, Ted bàn luận đến rất nhiều những vấn đề khoa học chưa có lời giải đáp như thế giới song song, cơ chế của trí não, du hành thời gian một cách hấp dẫn và cuốn hút trong những truyện ngắn của mình. Tuy nhiên, có lẽ do tuổi đời của tác giả đã khá cao so với lúc sáng tác những truyện ngắn trong Chuyện đời con nên những câu chuyện trong tuyển tập này khá trầm tĩnh, nhẹ nhàng, chậm rãi hơn hẳn so với diễn tiến bùng nổ trong tuyển tập đầu tiên, do đó có thể nó sẽ không hợp khẩu vị đối với những người muốn tìm kiếm sự giải trí giật gân dồn dập trong những câu chuyện khoa học viễn tưởng. Tuy nhiên, nó lại cực kỳ hợp với những con người già cỗi bắt đầu tiếc nhớ quá khứ và suy nghĩ nhiều hơn về bản thể và mục đích sống của con người như tôi hay những người bạn cùng trang lứa. Hầu hết những tác phẩm trong tác phẩm này đều rất tuyệt vời và thật khó để chọn ra một truyện xuất sắc nhất và riêng điều đó đã đủ để khẳng định rằng đây xứng đáng là một trong những tuyển tập truyện ngắn xuất sắc nhất trong vài năm trở lại đây.
Tiểu thuyết xoay quanh những thăng trầm cuộc đời của ba người bạn thân chí cốt là Sanya, Ilya và Mikha từ những năm trung học trong thập niên 50 cho đến những năm 90 khi Liên Xô tan rã. Theo ý kiến của tôi thì đây là một cuốn sách khá khó đọc và nhàm chán đối với những độc giả yêu thích sự giật gân, nghẹt thở vì tác giả xáo trộn hoàn toàn trình tự thời gian và không hề đưa ra một plot twist đáng kể nào. Về cơ bản thì tôi thấy nó khá giống với những tác phẩm phóng sự của Svetlana Alexievich hơn là những tiểu thuyết của những đại văn hào Nga truyền thống khi bà tập trung vào việc miêu tả những mảnh đời bất hạnh riêng biệt để làm nổi bật lên không khí u ám, tù túng, tuyệt vọng của đất nước Xô Viết trong những năm đen tối nhất của lịch sử, hơn là tạo ra một cốt truyện độc đáo, logic và nhất quán. Tôi thấy trong tiểu thuyết này những câu chuyện quen thuộc mà tôi đã được nghe kể hay chứng kiến ngay tại đất nước của mình như: buôn bán sách cấm, cảnh sát ngầm, đấu tố chính trị, đám cưới giả để vượt biên. Khi đóng cuốn sách này, tôi cảm nhận được nỗi buồn miên man vì như được chứng kiến trực tiếp được những điều khủng khiếp mà thế hệ cha mẹ và ông bà tôi đã phải trải qua. Nhưng đâu đó trong tâm khảm vẫn ánh lên những tia sáng lạc quan về tương lai vì những câu chuyện nhỏ đầy ấm áp tình người xuất hiện đâu đó trong một xã hội đen tối cùng cực như nhà nước Liên Xô thế kỷ 20.
Nathan Ballingrud cũng là một tác giả truyện kinh dị kỳ ảo đang lên của Hoa Kỳ và cũng đã được trao tặng giải thưởng Shirley Jackson danh giá. Tôi đến với tác phẩm này một phần cũng vì cái tên quá gây tò mò của nó, một phần vì tôi hy vọng sẽ tìm kiếm được một tác phẩm kinh dị kỳ ảo có bối cảnh hiện đại nhưng vẫn mang ảnh hưởng và màu sắc của những cây đại thụ truyện kinh dị Hoa Kỳ như Lovecraft và Poe. Hóa ra, những câu chuyện trong tuyển tập này lại giống với Flannery O’Connor hơn là những huyền thoại kinh dị. Những sinh vật huyền thoại như người sói, hồn ma, ma cà rồng thật ra có xuất hiện trong những câu chuyện trong tuyển tập này, nhưng dường như nó chỉ là những nét chấm phá của những con quỷ bí ẩn vô hình trong mỗi con người cũng như trong xã hội Mỹ hiện đại. Nhân vật trong những câu chuyện này đa phần là những con người bình dân dưới đáy xã hội của Hoa Kỳ bị cuộc đời đẩy xuống vực thẳm. Nói thật là tôi có cảm giác rất bức bối, khó chịu, căng thẳng khi đọc tuyển tập này khi những nhân vật đáng thương của chúng ta gồng mình chống lại những khó khăn hiểm họa trong cuộc sống nhưng không bao giờ có thể biết được liệu họ có vượt qua được khó khăn mất mát hay không vì hầu như mọi truyện ngắn đều để lửng kết thúc cho độc giả tự suy đoán. Tôi nghĩ rằng đây là một tác phẩm không dành cho những người lạc quan, yêu đời, tin tưởng vào sự kỳ diệu của cuộc sống, nhưng nếu bạn là một con người muốn tìm hiểu về sự thật xấu xí của “giấc mơ Mỹ,” muốn tìm thấy những mảnh đời khốn khổ hơn mình, hay đơn giản chỉ muốn biết được những con quái vật ở Mỹ thật sự là gì thì hãy tìm đọc tác phẩm này.
Lê Vũ Kỳ Nam
(Ảnh: cụ May Abboud Melki, 79 tuổi, chơi đàn ở nhà mình tại Beirut sau vụ nổ. Ảnh cắt từ clip đăng trên ABC.)
Sống nội tâm, yêu màu tím, hay khóc thầm. Hiện đang ở Đà Nẵng.
