Bolaño để cho một nhân vật của mình ngẫm ngợi về thị hiếu đọc sách của độc giả khi người ta thích chọn những tác phẩm được coi là bài tập hoàn hảo như Hóa thân, Một tấm lòng chất phác, hay Bài ca mừng giáng sinh của lần lượt các bậc thầy Franz Kafka, Gustave Flaubert, Charles Dickens thay vì những tác phẩm lớn của cùng tác giả như Vụ án, Bouvard và Pécuchet, hay Chuyện hai kinh thành.
Anh hùng văn chương sống ngoài vòng pháp luật, nhà thơ nổi loạn thuở thiếu thời từng có thời gian bị cầm tù trong vụ Đảo chính Chile năm 1973, từng nghiện ma túy, nhà văn suy gan bỏ qua cơ hội phẫu thuật để hoàn thành tiểu thuyết, Roberto Bolaño, dưới muôn chiêu thức của giới truyền thông, đã trở thành tượng đài và huyền thoại mới của văn chương đương đại Mỹ Latinh. Năm 2008, khi tiểu thuyết nổi tiếng nhất của ông, 2666, được dịch sang tiếng Anh, nó trở thành một cơn cuồng phong quần thảo khắp các mặt trận văn chương, để rồi cái tên Bolaño đã trở thành một cơn say tập thể mới của những người hâm mộ. 2666 là tác phẩm ông tận tụy lao động đến giây phút cuối cùng của những ngày tháng bị suy gan. Đồ sộ, chưa hoàn chỉnh, tuôn trào như thác lũ, rúng động đến dữ dội, 2666 là nơi Bolaño đưa độc giả dấn thân vào muôn hình vạn trạng của hiện thực, không chỉ có mộng lành mà còn tràn ngập ác mộng.
2666, kiệt tác gần 1000 trang, được tác giả chia thành năm phần mà ngay cái tên của mỗi phần cũng đã đề xuất đến những nội dung hoàn toàn khác biệt. Phần 1, “Phần về các nhà phê bình” kể về bốn nhà nghiên cứu văn chương ở bốn quốc gia khác nhau tình cờ say mê và đeo đuổi tác phẩm của một nhà văn không mấy người biết đến là Benno von Archimboldi. Họ đến tận Harmburg để thăm nhà xuất bản của Archimboldi, nghe một lời kể ất ơ vội cùng nhau mua vé sang tận Santa Teresa để lần theo dấu vết của ông nhà văn vĩ đại. “Phần về Amalfitano” kể về một giáo sư triết học người Chile là Óscar Amalfitano, một ông bố đơn thân với cô con gái Rosa, nhận lời đến dạy ở đại học Santa Teresa. “Phần về Fate” lại chuyển sang anh chàng nhà báo người Mỹ gốc Phi Oscar Fate đến Santa Teresa viết bài tường thuật cho một buổi đấm box và được nghe kể về các vụ giết người ở chính thành phố ấy. “Phần về các tội ác” tập trung liệt kê những phụ nữ bị giết hại trong một loạt vụ giết người hàng loạt xảy ra ở Santa Teresa, một thành phố nằm ở biên giới giữa Mỹ và Mexico. Các phần liệt kê xác chết cũng xen lẫn với các đoạn kể về cung cách cảnh sát tiếp nhận và xử lý các vụ án ấy, mà chủ yếu là thờ ơ, không làm gì, mặc kệ cho các vụ việc xảy ra để rồi các vụ án nhanh chóng khép lại. Phần 5 dưới ngòi bút của Bolaño có lẽ là phần sông chảy êm đềm nhất, nhất là sau một khoảng nước dữ của phần 4, kể về cuộc đời của Hans Reiter sinh ra ở Phổ và từng phục vụ Đức Quốc Xã trong Chiến tranh thế giới thứ 2, về sau trở thành nhà văn ẩn dật Benno von Archimboldi.
Tưởng chừng không hề liên quan tới nhau, thậm chí các chương của 2666 có thể được đọc như các tác phẩm riêng rẽ, nhưng một trung tâm kết dính hệt thống nhân vật và tình tiết trong tác phẩm với nhau chính là trung tâm của tội ác: Santa Teresa. Bolaño không hề bịa ra Santa Teresa với một loạt miên man xác chết. Ông dựa trên những vụ án có thật ở Ciudad Juárez, thành phố thủ phủ bang Chihuahua của Mexico. Juárez nơi đã phát triển vượt bậc sau khi NAFTA (Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ) có hiệu lực vào năm 1994. Juárez nơi hàng loạt nhà máy lắp ráp được mọc lên như nấm và phụ nữ trẻ với tiền công lao động rẻ mạt được thu hút trở thành công nhân nhà máy ở ngành công nghiệp manquiladora này. Những cô gái ít học, xuất thân từ các gia đình nghèo đói ít học, sống ở vùng biên giới Mỹ-Mexico ấy chính là nạn nhân cho những vụ giết người hàng loạt kể trên. Santa Teresa chính là địa ngục, mà như Bolaño nói: nó vừa là “lời nguyền vừa là tấm gương soi của chúng ta, tấm gương soi đầy bồn chồn không yên soi rọi những vỡ mộng của chúng ta và cả cách hiểu đầy đồi bại về tự do và ham muốn của chúng ta.”
Cái tên 2666, tưởng chừng vô nghĩa bởi tuyệt đối không hề xuất hiện trong tác phẩm, phải chăng chính là một năm, từng một lần xuất hiện trong tiểu thuyết Amulet của Bolaño, nơi đại lộ Avenida Guerrero “trông không giống gì khác ngoài một cái nghĩa địa… một nghĩa địa từ năm 2666, một nghĩa địa bị lãng quên.” Hay 2666 đơn thuần là một cái tên mang ẩn ý tận thế vì mang con số quỷ 666? Hay 2666, trong một cách diễn giải khác, với con số 2 là chỉ 2 lần xuất hiện của 666 tức cái ác hủy diệt loài người: lần đầu xuất hiện trong tác phẩm trong quá khứ là những tội ác diệt chủng của Phát xít Đức ở Phần 5, và lần sau là ngay trong thời hiện tại, những năm 1990 ở Mexico?
Với những nội dung đa dạng, với tuyến nhân vật phức tạp, với không-thời gian trải dài và rộng khắp, 2666 là một tác phẩm lớn với tầng tầng lớp lớp ý nghĩa mà các chủ đề đan xen, không dễ nắm bắt cũng như lý giải. Nó là một chiêm nghiệm về bạo lực và ác tính, nó là trăn trở đau đáu đầy về đạo đức con người. Hơn hết, nó là nơi tác giả thể hiện vai trò và quan hệ khăng khít giữa văn chương và đời sống.
Chính trong 2666, Bolaño để cho một nhân vật của mình ngẫm ngợi về thị hiếu đọc sách của độc giả khi người ta thích chọn những tác phẩm được coi là bài tập hoàn hảo như Hóa thân, Một tấm lòng chất phác, hay Bài ca mừng giáng sinh của lần lượt các bậc thầy Franz Kafka, Gustave Flaubert, Charles Dickens thay vì những tác phẩm lớn của cùng tác giả như Vụ án, Bouvard và Pécuchet, hay Chuyện hai kinh thành. Khéo léo nhắc đến cái nghịch lý đáng buồn ấy, phải chăng Bolaño đang muốn nhắn nhủ độc giả chọn lấy tập đại thành của ông, một tác phẩm cuồn cuộn xối xả, chưa hoàn thành, nhưng tác giả đã tiên phong đi vào nơi chưa từng biết, nơi có “những cuộc giao tranh đích thực, khi mà các bậc thầy vĩ đại chiến đấu chống lại cái gì đó, cái gì đó làm tất cả chúng ta khiếp sợ, cái gì đó làm ta rúm lại và thúc ta lao tới, giữa máu me giữa những vết tử thương và mùi hôi nồng nặc”?
trên đỉnh cao tuyệt vọng.
