“Điểm sách, đừng điểm danh tiếng”: 6 quy tắc điểm sách của John Updike

Thời gian đọc: 3 phút

Những quy tắc điểm sách của tôi, đúc kết sau thời thanh niên ở vai nạn nhân của những vụ phê bình kinh hoàng, luôn là:

Hãy thấu cảm cho nguyện vọng của tác giả, và cố đừng chê trách tác giả vì không đạt được những gì anh ta không hề định đạt tới.

Trích dẫn nội dung sách đầy đủ — ít nhất là một đoạn dài vừa đủ — để người đọc bài review có thể tự mình trải nghiệm và hình thành quan điểm.

Nhắc lại miêu tả của bạn về quyển sách bằng cách trích dẫn từ sách, dù chỉ những câu ngắn, hơn là miêu tả dài dòng văn tự.

Tóm tắt cốt truyện thật đơn giản, mà đừng tiết lộ luôn cả kết truyện. (Tôi đã kinh hoàng và phẫn nộ biết bao nhiêu, thuở ngây thơ ấy, khi thấy những người bình sách tôi đã kể lể hết ra những tự sự cao trào và gây cấn của tôi với độ kém chính xác siêu việt như phú ông lè nhè kể tội khởi nghĩa nông dân! Trớ trêu nhất thay, những độc giả duy nhất tiếp cận cuốn sách theo đúng ý tác giả, những người không hề bị vấy bẩn bởi việc biết trước cốt truyện, lại chính là những kẻ bình sách đáng khinh ấy. Và rồi nhiều năm sau đó, là kẻ khờ tốt phước vô tình lấy sách xuống từ trên giá sách thư viện.)

Nếu quyển sách bị đánh giá là yếu kém, hãy so sánh bằng cách viện dẫn một ví dụ thành công của cùng tác giả hay của người khác. Hãy cố hiểu được sự thất bại này. Liệu đó là lỗi của tác giả hay lỗi của bạn?

Ngoài năm điểm rõ ràng này ra còn có thể thêm điểm thứ sáu chung chung hơn, có liên quan đến việc giữ vững tính thuần khiết trong mối quan hệ giữa sản phẩm và người phê bình. Đừng nhận điểm một quyển sách mà bạn có xu hướng ghét sẵn, hay phải thích chỉ vì là bạn bè. Đừng tưởng tượng (cho rằng) mình là người gác cổng cho truyền thống gì hết, cũng không phải người thực thi bất kỳ tiêu chuẩn luật lệ nào, không phải chiến sĩ đấu tranh trên mặt trận tư tưởng, càng không phải giám thị. Không bao giờ, không bao giờ (John Aldridge, Norman Podhoretz) cố làm cho tác giả “biết thân biết phận”, biến anh ta thành con tốt trong cuộc đấu trí với những nhà phê bình khác. Điểm sách, đừng điểm danh tiếng. Chấp nhận và chịu lấy bùa mê thuốc chú phát ra, dù mạnh dù yếu. Ngợi khen và chia sẻ luôn tốt hơn chê trách và cấm cản. Mối quan hệ bền chặt giữa người điểm sách và công chúng của mình được dựa trên giả định về những niềm hân hoan khả dĩ đến từ việc đọc sách, và tất cả những suy xét của chúng ta nên hướng đến mục tiêu cuối cùng đó.

(Bonus: Lẽ dĩ nhiên, nói thì lúc nào cũng dễ hơn làm. Có đôi lần (đó đây) niềm yêu mến tôn kính một nhà văn lớn tuổi hơn vẫn cản lại nắm đấm của tôi. Nỗi sợ ăn miếng trả miếng có lẽ đã khiến tôi gượng cười đôi lần. Trong một số trường hợp đáng trách tôi hẳn đã mơ tưởng đến chuyện ngủ với vị nữ tác giả. Lại có những ca tôi vì nỗi tức tối nhất thời mà thêm mắm dặm muối.)

John Updike

Aimei Lee dịch