Thể loại khoa học viễn tưởng (sci-fi) có dấu ấn nào trong văn học Việt Nam không? Thực là một câu hỏi khó trả lời. Nếu chỉ nói về viễn tưởng, chúng ta có ngay… truyện cổ tích. Rất thành công, rất bền bỉ trường tồn. Còn thêm tiền tố kia nữa, thì kể cũng khó, vì nước Nam ta vốn không mấy khá khẩm về khoa học kĩ thuật so với các nước khác, nghĩa là cái nền tảng trong văn hoá xã hội cho trí tưởng tượng được lấy đó làm chỗ dựa, làm chỗ lấy đà mà tung cánh bay bổng, đã vô cùng lung lay lỏng lẻo, lại thêm cái sức sống vốn không mấy mạnh mẽ của văn học Việt Nam hiện đại. Thật là một câu chuyện quẩn quanh không biết đâu là lối ra.
Nhưng nói vậy không có nghĩa là không có người cầm bút nào ở Việt Nam mặn mà với thể loại vốn dĩ cũng phải nhận sự đánh giá có đôi phần ghẻ lạnh từ giới học thuật trên bình diện văn học thế giới nói chung. Mới đây nhất, xuất hiện Aftermath – Ác quỷ rừng phế tích của tác giả Nam Thanh trên nền tảng Comicola.
Với tốc độ đọc trung bình và hay bị phân tán bởi cả tỷ thứ vớ vẩn trong những ngày giãn cách xã hội này, tôi mất một ngày từ sáng tới chiều để đọc hết 21 chương truyện và 1 phần hậu danh đề (after credit). Nhìn chung, tiểu thuyết này khá thú vị, bối cảnh hư cấu giả tưởng mang đậm màu sắc thuyết âm mưu về một trong những sự kiện nổi bật của thế kỷ 20: thảm hoạ Chernobyl. Nội dung câu chuyện khởi đầu với sự xuất hiện của những thành viên thuộc nền văn minh các bộ tộc thú nơi rừng già, nơi về sau được tác giả tiết lộ thuộc phạm vi chịu ảnh hưởng bởi thảm hoạ Chernobyl; cùng sự kiện khủng bố ở Hong Kong, cũng về sau được tác giả giải thích rằng đó là bước đầu trong kế hoạch chống lại âm mưu thống trị thế giới của tập đoàn tài phiệt Tàu, mà nhân vật chủ chốt của kế hoạch lại là một người Việt Nam, và bối cảnh chính mà cuộc tranh đấu diễn ra sẽ là Chernobyl, với sự liên quan mật thiết giữa các phe nhóm cả người lẫn thú. Một trong những thảm hoạ khủng khiếp nhất trong lịch sử loài người trở thành phông nền cho câu chuyện phiêu lưu, mở ra sự đan xen giữa thế giới thực và một thế giới đản sinh từ thảm hoạ, tạo ra một khởi đầu gay cấn, khiến tôi đọc tới đâu dòng máu chủ nghĩa dân tộc cùng sự quan tâm tới tình hình thời sự chính trị trong nước cũng như quốc tế chảy rần rật trong huyết quản tới đó. Và câu chuyện cứ thế diễn ra như một lẽ tất nhiên làm tôi không khỏi tò mò mà tiếp tục theo dõi những chương sau.
Đây là dạng tiểu thuyết hành động, tác giả thể hiện thế mạnh với những cảnh chiến đấu theo đủ các quy mô ngay từ những chương đầu cho tới tận chương 21. Các cảnh cận chiến, xa luân chiến, đơn đả độc đấu, đánh trận quy mô, đánh bẫy, đánh úp liên tục xuất hiện và được mô tả cặn kẽ. Nói không ngoa, không có những cảnh chiến đấu gay cấn và đa dạng, tác phẩm này mất tới bảy phần sức sống. Chỉ hiềm nỗi tác giả sa đà vào việc kể lể về những loại vũ khí giả tưởng của thế giới tương lai một cách không cần thiết, suy cho cùng, khẩu súng hay con dao thì vẫn dùng để bắn và chém, còn bộ giáp cường hoá năng lực chiến đấu thì đúng là dùng để… cường hoá năng lực chiến đấu, bất chấp tác giả có say đắm với những tính năng kì diệu của các khí cụ này tới đâu. Đây là một điểm yếu mà rất nhiều tác phẩm khoa học giả tưởng đã từng mắc phải, đó là quá sa đà vào giới thiệu công nghệ, trong khi với bối cảnh văn học, điều này là một lựa chọn rất kém thuyết phục, và (cũng) đa phần các tác giả đều thực hiện việc này bằng sự kém duyên dáng làm sao.
Quay trở lại với mạch truyện, âm mưu thống trị thế giới của kẻ phản diện đã cận kề khiến cho các nhóm nhân vật phải gấp rút thực hiện nhiệm vụ phá tan âm mưu, điều này khiến cho nhịp chuyện như một cơn lốc trôi vèo vèo qua từng dòng chữ, từng cú xuống dòng ngắt đoạn, và từng cú click chuột chuyển chương. Nếu đọc với tâm lý giải trí thích thú, đây quả là một lựa chọn không tồi, nhưng cũng chính vì vậy, nó trôi đi, trôi đi, trôi đi như cơn gió mùa hạ, để lại sau lưng là cái nóng hầm hập không lối thoát. Việc tả cảnh quá nhiều cũng khiến cho không gian dành cho tâm lý nhân vật trở nên hạn hẹp, công thức “đây là nhân vật A, anh ta là một người có tính cách X” vốn xuất hiện rất nhiều trong tiểu thuyết giả tưởng hiện đại của văn học Trung Quốc xuất hiện nhan nhản khắp với các nhân vật trong Ác quỷ rừng phế tích khiến tôi không khỏi ngán ngẩm với những diễn biến tâm lý hời hợt của anh lính đánh thuê mồm vừa nói không bán đứng khách hàng cũ, dăm phút sau đã đi theo tiếng gọi của đồng tiền ngay; của nữ quân nhân Liên hiệp quốc hết lòng vì sếp, cả đời chỉ biết mỗi sếp, sau đó lại chỉ cần nói vài câu giữa lúc nước sôi lửa bỏng các phe đang giao tranh là thay đổi tình thế nơi trận tiền; hay của thủ lĩnh Tộc Gấu luôn sống đa nhân cách sau một lúc cứng sẽ tới mộc lúc mềm, v.v. Tất cả đều thẳng băng, ngây ngô và đơn giản, mà chẳng hề có lấy một chút dằn vặt hay đấu tranh nội tâm nào. Tác giả, ở đây, chính là nhân vật lớn nhất: người kể chuyện.
Tác giả, song le, cũng chưa tạo ra được sự logic thuyết phục khi giả định khoa học giả tưởng về sự hình thành nền văn minh của Tộc Gấu, Tộc Sói hay Tộc Hươu lại không đi kèm với sự thay đổi về yếu tố tuổi thọ sinh học, một trong những nguyên nhân lớn trong việc hình thành nền văn minh theo hơi hướng con người. Một chú gấu mất 6 năm để tới tuổi thanh niên và có tư duy của một thanh niên. Chà chà, có gượng ép quá không? Đây là tiểu thuyết hư cấu giả tưởng, mạnh tay lên nữa cũng được mà. Các yếu tố về nền văn hoá của Tộc Gấu cũng rất sến sẩm khi gò ép cho nó phong cách của thời kì thị tộc đậm đà bản sắc của người da đỏ châu Mỹ. Những lời nói của người thành thị, đặt vào khuôn khổ của văn hoá bộ lạc, chẳng khác nào xem phim Việt Nam, với thứ tiếng Việt dành cho người nước ngoài. Có thể khi viết, tác giả đã sử dụng tư duy ngôn ngữ để lựa chọn phương án có thể dịch được ra tiếng Anh một cách dễ dàng nhanh chóng nhất. Đây chỉ là giả thuyết, có thể đúng mà cũng có thể sai.
Chung quy, truyện nhanh, mạnh (đúng nghĩa đen), rất nhiều tính giải trí, phần tranh vẽ của hoạ sĩ Thành Phong khá đẹp, vẫn đầy phong cách cá nhân như từ trước tới nay của hoạ sĩ này. Thiết nghĩ, nếu kịch bản này được chuyển thể thành truyện tranh, hay thậm chí là hoạt hình, với thêm một phần biên tập nội dung, biết đâu sẽ ra lò được sản phẩm đáng để quan tâm. Bởi, điện ảnh hay truyện tranh mới thực là mảnh đất mà thể loại khoa học thoả sức vẫy vùng nhất, nếu như không đặt nặng yếu tố mô tả tâm lý và ẩn dụ trong câu chuyện.
Một câu hỏi cuối, thế yếu tố Việt Nam ở đâu? Câu hỏi này của toàn thể độc giả Việt Nam đúng là mang nặng nỗi thiết tha đầy mặc cảm. Rất đơn giản, như đã nói ban đầu, tác giả cho một trong các nhân vật chủ chốt là người Việt. Sau 21 chương thì người đọc sẽ thấy nhân vật này có là người mặt trăng cũng chẳng có gì khác. Hi vọng rằng nhận định này của tôi chỉ là chủ quan, và chi tiết trong phần hậu danh đề sẽ dẫn tới yếu tố mang tính Việt Nam gì đó thú vị hơn, đắt giá hơn trong phần tiếp theo chưa ra mắt của (bộ) tiểu thuyết này.
chukim
Xây dựng hình tượng người nghệ sĩ cục súc thô bạo.
Lời đầu tiên xin được xưng hô là bác và em, vì em chưa rõ tuổi tác của bác ra sao. Em là tác giả của Aftermath, và thật sự em rất vui mừng khi có người yêu thích đủ nhiều để cho truyện một đánh giá chi tiết như thế này. Truyện nói chung còn tồn tại nhiều nhược điểm, một phần vì các nhân vật sẽ được để dành đất cho các tập sau, một phần vì đó cũng là hạn chế của em ở tác phẩm sci-fi đầu tay, vì vậy những đánh giá của bác thực sự là lời chỉ điểm rất đáng giá đối với em!
Chân thành cảm ơn bác! Hy vọng bác sẽ tiếp tục ủng hộ em và họa sĩ Thành Phong trong các phần tiếp theo của Aftermath!
Chào Nam Thanh,
Thật vui trước phản hồi thiện chí của anh, thú thật tôi đã chuẩn bị tinh thần cho một sự tiêu cực hơn như thế, vì vốn đã làm một việc khác với lề thói dĩ hoà vi quý của giới nghề sí nước ta. Rất hi vọng rằng những nhận xét chủ quan của tôi chỉ là những lời vội vàng sau khi đọc xong tập đầu, và, như anh đã nói, các tập sau sẽ đem tới nhiều điều thú vị cho độc giả. Cá nhân tôi chắc chắn ủng hộ và trân trọng công sức làm việc mà tôi đánh giá là nghiêm túc và tử tế mà anh và cộng sự đã đóng góp cho văn học sci-fi Việt Nam.