Đọc lại sách cũ, “Đổi chỗ – Đổi việc – Đổi vợ – Đổi đời”

Thời gian đọc: 4 phút

Thật không gì thú bằng tối thứ 6 ngồi đọc lại sách cũ, của 7-8 năm trước. Và một trường lố bịch xồng xộc kéo về du hí.

“Đổi chỗ” của David Lodge, với tôi, là một cuốn sách nhiều kỷ niệm, cả về mặt nghề nghiệp, lẫn sự nghiệp. Tôi đọc nó khi chưa ra nước ngoài lần nào, chưa từng kinh qua những trải nghiệm ở trường đại học mà nó miêu tả. Dẫu tốt nghiệp cử nhân văn chương, tôi chưa từng một lần học về Jane Austen, và không hiểu khóa học Ngôn ngữ và Văn chương Anh 305 sẽ là như thế nào. Hồi đó, và bây giờ, văn học Việt Nam vẫn chưa có cái thể loại genre này, gọi là campus novel, tiểu thuyết về thế giới đại học: những con người của trường đại học trong khuôn viên của trường đại học. Giờ đây khi đọc lại, những tên tuổi mà tác giả thả trôi nổi trong tiểu thuyết đã phần nhiều quen thuộc, những tình huống ngớ ngẩn giữa thầy giáo và sinh viên cũng đã kinh qua kha khá, và đặc biệt hơn, hài hước ngày xưa, những thích thú nho nhỏ vẫn còn nguyên. Và khi nhìn quanh, cũng dễ bắt đầu áp bạn này bạn kia, thầy này cô kia, vào các nhân vật trong truyện.

“Đổi chỗ” là cuốn đầu tiên trong bộ ba tiểu thuyết campus novel, siêu hoạt kê và đầy những tình huống cắc cớ, kể về việc hai nhân vật giáo sư văn chương Anh Philip Swallow ở trường đại học Rummidge và Morris Zapp ở đại học Mỹ Euphoria thực hiện hai chuyến trao đổi học thuật sáu tháng: Philip thì sang Mỹ còn Morris thì sang Anh.

Độc giả nào tưởng câu chuyện tưởng khô khan chẳng có gì hấp dẫn thì hơi bị nhầm to vì Lodge chuẩn bị sẵn một mẻ những câu chuyện lố bịch giăng mắc khắp lối đi của các nhân vật. Và hãy nhớ cho thế này: đã bao giờ bạn nghe chuyện thầy giáo dạy văn ngủ với sinh viên chưa? Chắc chắn là rồi nhé. Thế đã bao giờ nghe chuyện cô giáo dạy ta bao năm ròng rã đến Tố Tâm còn chưa đọc không và tìm một cách giấu tịt đi, hoặc cả khoa ai ai cũng chăm chăm fake hàng là mình đã đọc Ulysses rồi chẳng hạn? Thế đã bao giờ nghe một ông thầy ở Hà Nội nổi điên lên vì bị một ở trong Sài Gòn viết bài đánh trên báo Văn nghệ trẻ, làm hoen ố sự nghiệp học thuật của mình?

Tất cả những yếu tố này, cùng với cách mạng tình dục, biểu tình chống chiến tranh Việt Nam những năm 1960 sẽ là cái nền cho toàn bộ những màn tráo đổi của Zapp và Swallow. Zapp vốn là giáo sư danh tiếng ở Mỹ, đanh đá, lang chạ linh tinh, nay tìm cách thoát một cuộc hôn nhân sắp tan vỡ đành tháo chạy sang một nơi mù dở ở Anh, còn Swallow một giảng viên điển hình kiểu Anh có phần chậm tiến, chung thủy nết na, hiền lành, lại được đẩy sang Mỹ với những ngỡ ngàng về mặt văn hóa và đời sống, như kem nhiều màu chẳng hạn, như tình một đêm em rồi quên mà anh còn làm thơ chẳng hạn.

Những tưởng tréo cẳng ngỗng họ sẽ bị xa lạ trong môi trường mới, ngờ đâu cả Zapp và Swallow lại, tình cờ ngẫu nhiên thế nào, dần hòa vào cái vai trò mới của mình đầy nhịp nhàng, lanh lẹ. Chuyện nọ dẫn tới chuyện kia, Swallow ngủ với con gái của Zapp, rồi lại chuyện nọ dẫn tới chuyện kia, Swallow ngủ với vợ của Zapp, và Zapp cũng chả vừa, ngủ với vợ của Swallow. Một trong những trường đoạn hài hước nhất là ở những bức thư máy bay đi đi lại lại giữa hai châu lục, khi đời sống mới dẫn xổ ra trước mắt bạn đọc, cũng bao tình tiết đẫm chất khôi hài của nó.

Có cảm giác như tác giả có một bộ sưu tập những tình huống dở khóc dở cười, và khi vui khi buồn gì chỉ việc thảy nhẹ cái là các nhân vật như gà mắc tóc. Ai tưởng tượng nổi Zapp bay từ Mỹ sang Anh trên một chiếc máy bay chỉ có mình ông là đàn ông? Ai tưởng tượng nổi chỉ vì hám cái vé giảm giá một nửa của một con sinh viên cho nó điểm C thế là nó bịp cho một quả khổ sở thế này? Ai tưởng tượng nổi đi xem múa thoát y mà lại gặp đúng người quen hành nghề đó?

“Đổi chỗ” đích thực là hàng dây hàng dợ những chuyện ngớ ngẩn liên tiếp, chế giễu toàn bộ đời sống học thuật sinh hoạt văn hóa sinh hoạt đời sống của giới đại học được viết bằng một giọng văn duyên dáng hiếm có, với những mở nút thắt nút cực bất ngờ. Lodge liên tục xây dựng những nhân vật điển hình trong những hoàn cảnh điển hình, những cú xốc nho nhỏ mà độc giả nhận được khi ngỡ ngàng nhận ra hóa ra ở giới đại học lại có thể có những chuyện như vậy. Không nhân vật nào trong “Đổi chỗ” lại không tỏa ra một chút khôi hài, ai cũng diễn tròn cái vai gây cười đến đau bụng của mình.

Có lẽ nhiều người sẽ không cảm thấy “Đổi chỗ” quá đặc sắc, thật ra đây cũng là một chuyện dễ hiểu. Với tôi “Đổi chỗ” như một câu chuyện đùa có phần riêng tư, mà phần lớn chỉ những người liên quan mới hiểu được. Chẳng hạn, khi tôi bảo, tôi có một tham vọng, là đập tan mọi bọn học giả và độc giả khác, bằng cách viết một cuốn sách bịt họng tất cả, một tập đại thành về dịch thuật thì bạn có thấy buồn cười không?

P/s: quên mất điểm quan trọng nhất: một bản dịch tuyệt vời của một người tôi vô cùng ưa mến <3 hy vọng tương lai, nàng tiếp tục dịch Lodge.